Oorlog in je klas
Het was vroeg in de ochtend op 24 februari. Mijn dochters Hajar en Zaynab werden wakker en ik smeerde een boterham voor ze. Legde deze op tafel, pakte mijn koffie en zette de tv aan. Op dat moment was er een extra nieuwsuitzending omdat Rusland net Oekraïne was binnengevallen. Aandachtig luisterde ik naar het nieuws, nietsvermoedend dat mijn dochters achter mij het ook allemaal meekregen.
Hajar (5) wat meer dan Zaynab (2). Ik was in shock. Mijn dochters waren klaar met hun boterham en ik bracht ze naar boven, poetste hun tanden en maakte ze klaar voor school. Onderweg naar school vroeg Hajar “papa, wat is oorlog? Dat hoorde ze namelijk op tv. Ik probeerde het uit te leggen. Het lukte me aardig. Op school probeerde ze er ook te praten.
De rol van de leerkracht veranderd
Het laat duidelijk zien dat de rol van de leerkracht de afgelopen jaren zichtbaar is veranderd. Alles is steeds zichtbaarder door o.a. social media. Kinderen en jongeren hebben aanzienlijk meer prikkels en daardoor komt steeds meer op het bordje van de leerkracht. Radicalisering, Kansenongelijkheid, Grensoverschrijdend gedrag en zo ook de oorlog in Oekraïne. Zelf geef ik al 10 jaar les en help ik scholen, van po tot hbo, en zie ik de samenleving en zijn zorgen terug in de klassen. Een mini samenleving.
Onderwijs is dé plek voor het lastige gesprek
Het onderwijs is het fundament van een goed werkende samenleving. Wat we goed doen in het onderwijs, daar plukken we de vruchten van jaren later in de samenleving. Wat we niet goed doen in het onderwijs, voelen we jaren later in de samenleving. Het is dus zaak dat er in het onderwijs genoeg ruimte is om te praten over lastige onderwerpen. En als we dan die ruimte hebben weten te creëren dan hebben we de kennis knowhow en middelen nodig om dit gesprek te kunnen voeren.
Voor diegene die zeggen “laat dat gesprek maar ergens anders plaatsvinden!” wil ik zeggen, er zit een grote meerwaarde in het voeren van lastige gesprekken in de klas. Enerzijds los je een probleem op in je klas en anderzijds leer je jezelf en je leerlingen/studenten vaardigheden om lastige gesprekken te voeren in de samenleving. In jouw klas mogen ze nog fouten maken. In de samenleving worden deze fouten minder gewaardeerd. Je leert ze kritische denkvaardigheden, ethiek en normen en waarden. Het is nu meer dan ooit belangrijk dat kinderen en jongeren leren te praten over onderwerpen als de oorlog in Oekraïne, grensoverschrijdend gedrag, kansenongelijkheid en over oorlogen elders in de wereld.
Onzekerheid en onrust rondom de oorlog in Oekraïne
Zelf heb ik de afgelopen periode leerkrachten en aantal bestuurders geholpen met een aantal uitdagingen in en om het onderwijs omtrent de oorlog in Oekraïne. De uitdagingen zijn uiteenlopend omdat onze samenleving in een rap tempo veranderd. Zo zijn er kinderen/jongeren die hun roots in Oekraïne, Polen of andere omringende landen hebben en thuis dagelijks stevig worden geconfronteerd met de oorlog. Er zijn er kinderen die hun oorsprong in Afghanistan hebben en niet goed kunnen plaatsen waarom er veel aandacht is voor de oorlog in Oekraïne en niet tot nauwelijks voor de oorlog in Afghanistan.
Er zijn kinderen die boos worden vanwege de racisme tijdens het vluchten. Het is zichtbaar in het klaslokaal dat de oorlog wordt gevoerd over de ruggen van het stille midden. De Oekraïners, de Russen en alle andere. Er zijn partijen die uitspraken van journalisten uitvergroten voor hun eigen politieke gewin zonder de verantwoordelijkheid te nemen voor de polarisatie die ze hiermee veroorzaken in onder andere het klaslokaal.
Hoe ga je hiermee om in de klas?
Dialoog is het antwoord. Het onzekere gevoel, de boosheid en de bagatellisering door sommige komt voort uit de gevoeligheid van deze oorlog. Veel leerkrachten (op de geschiedenis leraar na) weten weinig over de oorlog, hebben geen antwoord op waarom er nu zoveel aandacht is voor deze oorlog en kunnen al helemaal geen bevredigend antwoord geven voor complotdenkers.
Vlak na de start van de oorlog was ik op bezoek bij een VO school. Ik ging in gesprek met jongeren van ongeveer 16 jaar oud. Ik kwam aangelopen samen met de leerkracht en de leerlingen stonden al in de gang op ons te wachten. In het klaslokaal was een cirkel gevormd van alleen stoelen. De leerlingen waren in de gang al in discussie over de oorlog. De ene riep “het is allemaal bullshit.. ze willen onze aandacht verplaatsen van corona naar een oorlog” de ander riep “waarom zoveel aandacht hiervoor? Geen persoon die praat over Libië?” en nog iemand anders riep “het is respectloos dat jullie dit zeggen! Er gaan mensen dood! Een land is in 2022 binnengevallen.. wat als Rusland straks in Nederland binnenvalt?”
Ik hoorde al meteen dat de meningen enorm uiteenlopend waren en ik had bij lange na nog niet iedereen gehoord. Iedereen liep naar binnen en nam plaats op de stoelen. Er bleef geen stoel leeg. De talking stick (de praat stok) lag in het midden. Ik pakte de stok en het werd steeds stiller tot volledig stil in het klaslokaal. We begonnen met de vraag “wie zijn de drie belangrijkste mensen in je leven?” met deze vraag bouw je namelijk veiligheid en common ground. Daarna spraken we over de oorlog. Zoals altijd zijn de eerste sprekers boos, daarna komt de nuance en eindigde we met de laatste sprekers met de oplossingen.
Zowel de leerkracht als ikzelf als facilitator van de dialoog hebben niet onze mening hoeven te geven om een goede dialoog te voeren. De leerlingen wilde gehoord worden, geen discussie voeren, hun gevoelens delen en de tijd krijgen om genuanceerd antwoord te geven.
Helaas blijft het voor heel veel leerkrachten een lastig gesprek. Enerzijds omdat er gewoon praktisch geen ruimte is en anderzijds omdat ze de kennis knowhow en middelen er niet voor hebben. Mijn tips zijn dan ook: zorg ervoor dat dit soort gesprekken ingebed worden in het curriculum van je vak. Door lastige gesprekken te voeren leer je kinderen en jongeren waardevolle sociale vaardigheden die ze nu meer dan ooit nodig hebben. Deze vaardigheden maken onze kinderen en jongeren weerbaar en zelfredzaam en kunnen daardoor in de samenleving beter omgaan met sociale pijn, uitsluiting en andere lastige situaties. Kinderen en jongeren komen met metaforische rugzakjes binnen. Rugzakjes met uitdagingen.
60% van het leren doen kinderen en jongeren buiten de vier muren van de school. Door deze rugzakjes met uitdagingen leger en leger te maken wordt daarmee het leren gemakkelijker. Ga dus in dialoog met je leerlingen en studenten. Ook als straks niemand meer over de oorlog in Oekraïne praat!